ਕੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਹਵਾ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸਾਨ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ ? ਇਸ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਧਾਰਨਾ ਕਿ ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਖਤਰਨਾਕ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹਵਾ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਉਦਯੋਗ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ-ਐਨਸੀਆਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਰਿਸਰਚ ਆਨ ਐਨਰਜੀ ਐਂਡ ਕਲੀਨ ਏਅਰ (CREA) ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCR) ਵਿੱਚ ਥਰਮਲ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲੋਂ 16 ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕ ਛੱਡਦੇ ਹਨ। ਅਧਿਐਨ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਲਾਂਟ 8.9 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ 17.8 ਕਿਲੋਟਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦਾ 16 ਗੁਣਾ ਨਿਕਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।
CREA ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ NCR ਵਿੱਚ ਕੋਲੇ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਥਰਮਲ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟਾਂ ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਤੇ ਮਈ 2023 ਦਰਮਿਆਨ 281 ਕਿਲੋਟਨ ਸਲਫਰ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ (SO₂) ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਕੀਤਾ।
ਭਾਰਤ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ SO₂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਿਕਾਸੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨਿਕਾਸ ਦਾ 20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਊਰਜਾ ਲਈ ਕੋਲੇ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਹੈ। 2023 ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ SO₂ ਨਿਕਾਸ 6,807 ਕਿਲੋਟਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਤੁਰਕੀ (2,206 ਕਿਲੋਟਨ) ਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ (2,017 ਕਿਲੋਟਨ) ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਹੈ।
ਜ਼ਿਕਰ ਕਰ ਦਈਏ ਕਿ ਐਨਸੀਆਰ ਵਿੱਚ ਥਰਮਲ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟ ਸਾਲਾਨਾ 281 ਕਿਲੋਟਨ SO₂ ਛੱਡਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 8.9 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਸਿਰਫ 17.8 ਕਿਲੋਟਨ (kilotonnes) ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ।
ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਰਿਸਰਚ ਆਨ ਐਨਰਜੀ ਐਂਡ ਕਲੀਨ ਏਅਰ (CREA) ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਥਰਮਲ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜੇ ਜਾਣ ਨਾਲੋਂ 240 ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ SO2 ਐਮੀਟਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਕੋਲੇ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ।
